Lowys Porquin in Bergen op Zoom 1556-1570

Bijzonderheden uit het leven van een beroemd man in de Nederlanden van de 16e eeuw.

Bron: St. Geertruydtsbronne 3e jaargang, H. Levelt - archivaris Bergen op Zoom.

In het jaar 1563 werd een boekje gedrukt bij Ameet Tavernier "lettersteker", wonend te Antwerpen bij de Camerpoortbrug, waar de "Gulden Rose" uithing. Uit technisch oogpunt een kostbaar boekje, voor de druk bezigde Tavernier de z.g. Nederlandsche civilité-letter, een hoge zeldzaamheid. Nog meer kostbaar om de inhoud zelf en de vele bijzonderheden uit het leven van de schrijver ervan.
Erg aanlokkelijk lijkt de ellenlange titel niet; "Den Uuterste Wille van Lowys Porquin, deur hem ghecomponeert in prose, by maniere van een lieflyck testament, enz." (geciteerd uit de uitgave van A.Tavernier in 1563). De titel is nog langer, maar uit hetgeen hier is geschreven, blijkt de bedoeling. Het boekje moet een soort geestelijk testament zijn door Louis Porquin aan zijn kinderen nagelaten. De schrijver kondigt nog aan, dat een Anthonius Verensis, het oorspronkelijk in proza gestelde heeft omgewerkt in poëzie "tot meer der affectie van den jonghen leser".
Het titelvignet uit de Tavernier uitgave van Porquins "Uuterste wille" (Antw. 1563) is aanwezig in de boekerij van de Gentsche Hogeschool. Dit exemplaar was bestemd voor zijn zoon Cesar.
Porquins testament was jaren lang algemeen op scholen in gebruik. De 16e eeuwse jeugd was nog al gauw te bevredigen met wat hun als poëzie werd voorgezet. Alleen zo is het te verklaren dat het produkt van Anthonius Verensis de jonge lezer geaffectioneerd kan hebben. De overzetting in poëzie van het boek is weinig beduidend, meer belangwekkend is de inhoud. Daaruit leren we van meer nabij kennen, een in zijn tijd ongetwijfeld vooraanstaande persoonlijkheid als Lowys Porquin, die meer dan 30 jaren en juist in de meest troebele tijden van 1537 - 1570 in verschillende Zeeuwse gemeenten gewoond heeft, tenslotte in de stad Bergen op Zoom.

De inhoud van Porquins "Uuterste wille" kan worden aangevuld met nieuwe niet gekende bijzonderheden, die zijn achterhaald in het oud administratief en rechterlijk archief van de gemeente Bergen op Zoom.
Lowys Porquin, zoon van Jacques Porquin en Margarita "uit de huyze Taman" werd op 13 mei 1511 te Chieri (Italië) geboren en was de jongste van vier kinderen, die na de dood van de ouders nog in leven waren. Op 18 jarige leeftijd verliet Lowys op 20 januari 1529 de stad Chieri en begon zijn zwerftocht "om - zoals hij dat zelf zegt - te vinden een goed bejach". Allereerst reisde hij af naar Brussel, waar hij zaterdag 20 februari 1529 aankwam, om een jaar later naar het stadje Nivelles te vertrekken, waar hij een goed jaar woonde, daarna toog Porquin naar Antwerpen. In maart 1533 verliet hij de Sinjorenstad en ging, vergezeld door zijn oudste broer Franchoys terug naar zijn vaderstad Chieri in Piemont.
Ruim twee jaar daarna op 17 januari 1536 kwam Lowys weer naar Nivelles. Zijn verdere leven bracht hij door in de Nederlanden, eerst in Zeeland en daarna in Bergen op Zoom. In 1537 vestigde Porquin zich in Sluys in Zeeuws Vlaanderen, in 1538 te "Siericsee in de Jensche contrye". Hij kwam daar op 20 mei 1538 aan, woonde er zeven jaar en huwde daar in 1540 met een zekere Magdalene de Meulenaere uit Brugge, die elf kinderen het leven schonk.
Lowys Porquin zat het reizen en trekken in het bloed, want uit Zierikzee vertrok hij in 1547 weer naar Middelburg, waar hij op "den dach Katherine" dat is 27 november aankwam en zich voor een tijd van 9 jaar en 5 maanden vestigde.
In april 1556 kwam Lowys Porquin naar Bergen op Zoom. Zelf zegt hij hierover: "swoondaeghs den XXII Aprilis als men in 't sommen vyftien hondert zessen vyftich jaren heeft ghebriest, ben ic van Middelburgh te Berghenopsoom gecommen, daer ic zal wonen zoo langhe als Godt ghelieft".
In Bergen op Zoom bewoonde Lowys Porquin een pand in de Wouwsche straat, bekend als "het Hoochhuys". Dat getuigt Porquin zelf bij de bespreking van de geboorte van een van zijn dochters, "de tweede Lucretia Porquin". Zij aanschouwde het eerste levenslicht op 29 januari 1558 ......"in haers vaders huys voordacht ghenaempt 't Hoochhuys, tot Berghenopsoom in stede in de Woutse straet". In datzelfde huis werd op vrijdag 8 oktober 1562 ook een van zijn zonen geboren "de tweede jonghe Lowys Porquin".
Met dat "Hoochhuys" wordt bedoeld het gebouw, sedert 1668 bekend als "Gouvernementshof" en na 1818 als "Garnisoenshospitaal" Wouwsche straat hoek Blauwelandstraat. Bij dit "Hooghhuys" stond destijds de "St. Martens Capelle", waarnaast het huis "St. Marten", eigendom van de stad.
Sedert april 1541 deed het dienst als "gemeyne schole der stadt van Berghen opten Zoom", d.w.z. de latijnse school in die jaren de officieële en destijds volgens stedelijke ordonnantie, d.d. 21 september 1516, ook de enige bestaande onderwijsinrichting in Bergen op Zoom. Kinderen ontvingen daar vanaf hun 6e jaar wetenschappelijke vorming.
Sedert 9 april 1552 was mr. Lenaert Zovitius rector van de stadsschool. In mei 1559 kwam als rector uit Roosendaal naar Bergen op Zoom mr. Leran Valerii, geboren te Wouw. Op 20 mei 1566 werd hij door een zekere mr. Arendt Thielens opgevolgd. Voor de tweede maal aanvaarde Valerii het rectoraat van 4 juni 1569 tot 13 september 1570.
Ongetwijfeld heeft Lowys met die "opperschoolmeester" en de "Regierders van der gemeenen scholen der Stadt", die zijn buren waren, nauwe vriendschaps betrekkingen onderhouden. Zeker weten we dit voor mr. Lenaert Zovitius. Zijn vrouw Agneete en de weduwe van de burgemeester Pieter Spotten waren mede aanwezig bij de plechtige doop in de grote kerk te Bergen op Zoom van Porquins dochter "de tweede Lucretia Porquin" op zondag 30 januari 1558 na het lof. Zelf zegt Lowys daarvan: "... (zij) wert gedoopt elck sacht inde Groote Kercke Sondaechs daerna, doen men dlof dede, by den Pastoor Heer Jacobus de Visscher, ende diemen bede waren Heer Jan de Cuyper, canoninck van constiger aert, joffrou Elisabeth, wedue vol eerbaer sede van Pieter Spotten, Borchmeester der Stede vermaert, met jofvrou Agneete, huysvrouwe van meester Lenaert Zovitius ghetuyghen ....".
Pastoor Heer Jacobus de Visscher, toen ongeveer 40 jaar oud voorganger van de beroemde Bergschen Pastoor Stephanus van der Langryk van Beek (Stephanus Langritius a Beca) doopte eveneens Porquins zoon "den tweeden jonghen Lowys Porquin" geboren op vrijdag 8 oktober 1562 te Bergen op Zoom "... in de hooftkercke ontvanghende zijn christenheyt by den Pastoor Jacobus den Visscher met solemniteit". Met recht mocht Lowys Porquin de vriendschap en eerbied der geestelijkheid tot zich trekken.

Omstandigheden in Bergen op Zoom

Oude archivaria van Bergen op Zoom belichten de toestand in de stad tijdens de tweede helft van de 16e eeuw zeker niet van de meest aantrekkelijke kant. Het moet er in die dagen bijzonder treurig geweest zijn. De stad kon toen best mensen gebruiken, die voor anderen een voorbeeld waren. Het volledige stadsbestuur de z.g. Breede Raad vergaderd op 17 mei 1561 en klaagt "dat men binnen deser stadt seer was verlanghende naer goede eerlycke lieden, gemerct men die selve alhier groot gebreck adde". Om anderen ten voorbeeld te stellen wordt het voorstel gedaan en tevens unaniem aangenomen om aan 24 "treffelycke en degelycke luyden vrystelling te verleenen van de drukkende bier- en wyn- belasting". Onder die 24 lieden wordt ook Lowys Porquin genoemd, eveneens de beide rectoren van de stadsschool mr. Lenaert Zovitius en mr. Leran Valerii Woudanus.
Lowys Porquin fungeerde in maart 1570 mede als "gecommiteerde ons Heren des Conings (Philips II) totter taxatie van de hondersten penning", ongetwijfeld geen geringe functie. Op 23 oktober 1571 wordt Lowys Porquin nog genoemd als mededeken "vanden Heren heylighen Sacramente", d.w.z. het Sacramentsgilde in de grote kerk van Bergen op Zoom.

Toen in 1563 bij Ameet Tavernier de "Uuterste Wille" in druk verscheen, waren, volgens opgave van Porquin zelf, van de elf kinderen er nog maar vijf in leven, Ceasar, Mayke, Beatris, Lucretia (2) en Lowys (2).
Reeds gestorven waren Jacques, Margarita, Innocentia, Lucretia, Caerle en Lowys (jonghe). Lowys (2) is, 11 maanden oud, overleden op 9 augustus 1563, begraven in de "groote kercke in het St. Rochuskoor".
Uit het oud archief van Bergen op Zoom is ook nog bekend dat op 21 januari 1564 een van de vijf kinderen in het St. Rochuskoor in de grote kerk werd begraven.
Het titelblad, waarop Lowys Porquin met zijn vrouw en elf kinderen ter illustratie is afgedrukt mag dus niet als een soort portret beschouwd worden van Porquins gezin in de jaren 1563.
Lowys Porquin is in 1573 te Bergen op Zoom gestorven en is op 8 mei begraven in de Sinte Rochus capelle van de grote kerk in Bergen op Zoom.